บุญคุณต้องทดแทน

หากเงินเป็นสิ่งที่แลกสินค้าและบริการได้ แล้วบุญคุณล่ะ สามารถใช้แลกได้หรือไม่ มักมีคำสอนว่าว่า “บุญคุณต้องทดแทน” (ส่วนแค้นก็ให้อภัยกันไป…) การทดแทนบุญคุณกันถือว่าเป็นการชำระแทนเงินได้หรือไม่ คนมีปลาที่อยากแลกข้าว หากมีเงิน ก็สามารถใช้เงินซื้อข้าวได้ แต่หากมีบุญคุณ ก็น่าจะสามารถนำบุญคุณมาแลกข้าวได้ โดยที่ผู้ให้ข้าวก็จะถือเป็นผู้ที่ได้สร้างบุญคุณแล้ว สามารถสะสมแต้มบุญคุณเพื่อนำไปใช้ต่อได้

หากเราคิดว่าบุญคุณมีค่าและบุญคุณคงทน (store of value) บุญคุณจำเป็นต้องเป็นหน่วยวัดทางบัญชี (unit of account) และเป็นสื่อกลางในการแลกเปลี่ยน (medium of exchange) หรือไม่

เรามาเริ่มจากคำถามแรกกันก่อน การเป็นหน่วยวัดทางบัญชีนั้น จริงๆ แล้วสิ่งใดก็สามารถนำมาใช้เป็นหน่วยวัดทางบัญชีได้ ในต้นศตวรรษที่ 20 หลายพื้นที่ในทวีปแอฟริกาก็ใช้แพะและวัวเป็นหน่วยวัดทางบัญชี ราคาของสินค้าต่าง ๆ มีอัตราแลกเปลี่ยนเปรียบเทียบเป็นแพะหมดโดยที่ไม่จำเป็นต้องชำระเป็นแพะ และใช้สิ่งอื่นเป็นสื่อกลางในการแลกเปลี่ยน (medium of exchange) ก็ได้ บ่งชี้ให้เห็นว่าไม่สิ่งใดก็ตาม ขอแค่วัดปริมาณได้ก็สามารถใช้เป็นหน่วยวัดทางบัญชีได้ ซึ่งในกรณีนี้จะเรียกว่าเป็น Goat Standard หรือ “มาตรฐานแพะ” คล้าย Gold Standard ก็ได้ (มาตรฐานทองคำที่ตรึงมูลค่าของเงินผ่านปริมาณทองคำ ซึ่งจะกล่าวถึงในโอกาสต่อไป)

ขอแค่เรามีอัตราแลกเปลี่ยนระหว่างบุญคุณกับหน่วยวัดทางบัญชีใดก็ตามที่ตกลงใช้กันเป็นมาตรฐาน บุญคุณก็ไม่มีความจำเป็นจะต้องเป็นหน่วยวัดทางบัญชี และในทางกลับกัน บุญคุณก็สามารถเป็นหน่วยวัดทางบัญชีได้ หากมีการตกลงและยอมรับกันอย่างกว้างขวาง

คำถามถัดมาคือ บุญคุณสามารถรักษามูลค่าได้หรือไม่ (store of value) หากบุญคุณมีการลืมเลือน ก็อาจจะทำให้คุณค่าลดลงได้ แต่หากทุกคนในสังคมนี้มีความจำดีก็ไม่มีอุปสรรค แต่ต้องมีเงื่อนไขว่าบุญคุณนี้เมื่อทดแทนแล้วขอให้หมดไป ไม่มาลำเลิกบุญคุณกันอีกในอนาคต มิเช่นนั้นก็เหมือนมีเงินที่ใช้แล้วไม่มีวันหมด ต้องตามชดใช้หนี้บุญคุณไม่จบสิ้น นำบุญคุณมาใช้ซ้ำซ้อน ก็ทำให้เกิดความสงสัยได้ว่าทำไมจะต้องให้คุณค่ากับเงินของคน ๆ นั้นด้วย

และสุดท้าย เมื่อบุญคุณสามารถใช้ชำระได้จริง การทดแทนบุญคุณก็เสมือนเป็นการตัดบัญชีระหว่างกัน ไม่จำเป็นจะต้องมีสัญลักษณ์ของบุญคุณที่เป็นรูปธรรมก็สามารถเกิดการรับชำระกันได้ ดังนั้งจะเห็นได้ว่าความเป็นสื่อกลางในการชำระ (medium of exchange) นั้นไม่ได้มีความจำเป็นเสมอไป

บุญคุณระหว่างกันถือเป็นข้อมูลประเภทหนึ่งซึ่งแสดงว่าใครควรจะได้รับสิทธิประโยชน์ที่จะสามารถนำไปซื้อสินค้าและบริการได้ในสังคม (เรียกว่า “กำลังซื้อ” ก็ได้) หากจำบุญคุณระหว่างกันได้อย่างสมบูรณ์ (perfect memory) เงินก็คือความทรงจำ (Money is Memory) หรือข้อมูลประเภทหนึ่งนั่นเอง ถ้าอย่างนั้นเมื่อสามารถใช้ข้อมูลแทนเงินได้แล้ว ของมีค่าเช่นทองคำยังมีความจำเป็นในฐานะเงินอยู่ไหม